Choć mogłoby się wydawać, że zjawisko mobbingu zachodzi pomiędzy konkretnymi osobami i powinno być regulowane na drodze cywilnej (np. w Kodeksie cywilnym) to właśnie Kodeks pracy jest jedynym aktem regulującym zjawisko mobbingu w polskich przepisach. Dlatego właśnie przyjmujemy, że zjawisko mobbingu może zachodzić tylko w pracy, czyli w sytuacji zawodowej.
Mobbing w Kodeksie pracy
Definicja mobbingu, obowiązki pracodawcy oraz procedura związana z zakwalifikowaniem zjawiska jako mobbing w świetle prawa zostały uregulowane w art. 94[3] Kodeksu pracy:
§1. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi.
§2. Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
§3. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§4. Pracownik, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę, ma prawo dochodzić od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.
§5. Oświadczenie pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę powinno nastąpić na piśmie z podaniem przyczyny, o której mowa w § 2, uzasadniającej rozwiązanie umowy.
§2 art. 94[3] zawiera definicję mobbingu, jednak nie określa czasu trwania oraz częstotliwości nękania lub zastraszania pracownika. Heinz Leymann, szwedzki psycholog, po przeprowadzeniu badań stwierdził, że zjawisko nękania lub zastraszania pracownika powinno trwać minimum 6 miesięcy przynajmniej raz w tygodniu, aby można je było zaklasyfikować jako mobbingu. Jednakże wyroki sądowe potwierdzają, że każda sprawa dotycząca mobbingu jest rozpatrywana indywidualnie i czasem wystarczy nawet pojedyncza sytuacja, aby zachowanie sprawcy została uznane za mobbing.
Jak pracodawca może przeciwdziałać mobbingowi?
Przepisy nie określają jakie konkretne działania ma podjąć pracodawca, aby przeciwdziałać mobbingowi w firmie. Z doświadczeń współpracowników Ośrodka Szkolenia BHP, pracodawca powinien co najmniej:
- wprowadzić Wewnętrzną Procedurę Antymobbingową (WPA) regulującą ścieżkę zgłaszania mobbingu przez poszkodowanego oraz reakcji firmy po otrzymaniu zgłoszenia mobbingu,
- zatwierdzić Kodeks Dobrych Praktyk stanowiący dopełnienie WPA,
- przeprowadzić szkolenia pracowników, przynajmniej kadry managerskiej,
- badać występowanie zjawiska mobbingu np. poprzez przeprowadzanie anonimowych ankiet,
- przeprowadzać audyty wewnętrzne.
Kto jest odpowiedzialny za mobbing w miejscu pracy?
Kodeks pracy jest aktem prawnym regulującym stosunek na linii pracownik-pracodawca i jasno określa, że to pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi. W związku z tym to pracodawca będzie odpowiedzialny za mobbing w pracy. Tylko pracodawca może być oskarżony o mobbing mimo, iż nie zawsze musi być mobberem. Oskarżenie pracodawcy o mobbing ma charakter niespełnienia warunków art. 94[3] Kp. Warto zaznaczyć, że to po stronie pracownik leży udowodnienie występowania zjawiska mobbingu w miejscu pracy.
Czy mobbing może występować tylko w pracy?
O mobbingu mówimy tylko w kontekście zawodowym, a ofiarą mobbingu może być pracownik w prawnym tego słowa znaczeniu, tj. osoba zatrudniona w oparciu o umowę o pracę. Ofiarą mobbingu w świetle prawa nie może być osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, czyli umowy zlecenie lub umowy o dzieło, ponieważ w stosunku do takiej osoby przepisy Kodeksu pracy nie mają zastosowania. Forma zatrudnienia nie ma natomiast znaczenia w przypadku sprawcy mobbingu.
Niemniej należy pamiętać, że zachowania mobbingowe mogą występować w różnych środowiskach, np. wśród dzieci, czy w domu.
Która instytucja może kontrolować, czy pracodawca przeciwdziała mobbingowi?
Jako, że mobbingu został uregulowany prawnie w Kodeksie pracy i przeciwdziałanie temu zjawisku należy do obowiązków pracodawców, instytucją uprawnioną do przeprowadzania kontroli w zakresie mobbingu jest Państwowa Inspekcja Pracy (PIP). Podczas kontroli związanej z mobbingiem pracownicy PIP sprawdzą, czy w firmie zostały określony procedury zgłaszania mobbingu oraz w jaki sposób pracodawca realizuje postanowienia art. 94[3] Kp.