W przypadku masowych wypadków lub katastrof, gdy liczba poszkodowanych przekracza możliwości udzielenia natychmiastowej pomocy wszystkim, konieczna jest szybka i trafna ocena sytuacji. W takich momentach ratownicy stosują triaż (triage) – procedurę szybkiej oceny stanu zdrowia pacjentów, która pozwala na efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów i zapewnienie pomocy tym, którzy najbardziej jej potrzebują.

Triage porządkuje chaos i zwiększa szanse na uratowanie jak największej liczby osób w możliwie najkrótszym czasie. Choć wywodzi się z medycyny wojennej, obecnie jest nieodzownym elementem pracy w szpitalnych oddziałach ratunkowych, karetkach, punktach pierwszego kontaktu oraz na miejscach zdarzeń masowych. Współczesna medycyna ratunkowa opiera się na triażu jako jednym z kluczowych narzędzi decyzyjnych.

Triage – szybka reakcja na masowe zdarzenie

Triage pozwala ratownikom w kilka sekund zdecydować, kto potrzebuje natychmiastowej interwencji, a kto może jeszcze poczekać. Ocena opiera się na analizie podstawowych funkcji życiowych – takich jak oddychanie, krążenie i poziom świadomości. Każda sekunda ma znaczenie, dlatego proces ten musi być prosty, szybki i skuteczny.

W przypadku zdarzeń masowych decyzje te podejmowane są pod ogromną presją czasu, emocji i stresu. Czasami niewielka grupa ratowników musi poradzić sobie z dziesiątkami lub setkami poszkodowanych, przy ograniczonych zasobach sprzętowych i kadrowych. Skuteczność triage zależy zatem nie tylko od procedury, ale również od wyszkolenia i opanowania ratowników.

Zasady przeprowadzania triage – jak wygląda to w praktyce

Triage na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym (SOR)

Szpitalne Oddziały Ratunkowe (SOR) codziennie przyjmują pacjentów z różnym stopniem nagłości stanu zdrowia – od osób z drobnymi dolegliwościami po przypadki bezpośredniego zagrożenia życia. W warunkach dużego obłożenia oddziału, triage odgrywa kluczową rolę. Pozwala szybko ocenić stan pacjenta i ustalić kolejność udzielania pomocy, tak by zasoby kadrowe i sprzętowe były wykorzystywane możliwie najefektywniej.

Codzienna praktyka i system ESI

W polskich i międzynarodowych placówkach ochrony zdrowia często stosuje się 5-stopniową skalę ESI (Emergency Severity Index). To system klasyfikacji pacjentów według dwóch kryteriów: pilności interwencji oraz przewidywanego zapotrzebowania na zasoby medyczne.

• ESI 1 – pacjent wymaga natychmiastowej pomocy ratującej życie,
• ESI 2 – zagrożenie stanu zdrowia lub funkcji życiowych,
• ESI 3–5 – pacjenci stabilni, których stan pozwala na bezpieczne oczekiwanie, zależnie od skali objawów i potrzeb diagnostycznych.

System ten nie tylko porządkuje kolejność przyjęć, ale także wpływa na zmniejszenie chaosu organizacyjnego i poprawę jakości opieki w zatłoczonych oddziałach ratunkowych.W medycynie ratunkowej nie ma miejsca na improwizację. Triage odbywa się według jasno określonych procedur i protokołów, które zapewniają jednolite i skuteczne działanie. Jednym z najczęściej stosowanych systemów jest START (Simple Triage and Rapid Treatment). Polega on na przypisaniu każdemu pacjentowi jednej z czterech kategorii w zależności od pilności udzielenia pomocy.

Proces START skupia się na trzech podstawowych elementach: oddechu, krążeniu oraz świadomości. W przypadku braku oddechu wykonywana jest szybka interwencja (np. udrożnienie dróg oddechowych). Jeśli nie przynosi skutku – pacjent otrzymuje kategorię czarną. Jeśli oddech wraca – otrzymuje kolor czerwony. To prosta, lecz skuteczna metoda segregacji, która pozwala podejmować decyzje bez dłuższego namysłu.

Ocena może być prowadzona zarówno w warunkach przedszpitalnych (np. przez ratowników medycznych na miejscu zdarzenia), jak i w szpitalnych oddziałach ratunkowych. Co istotne, decyzje podejmowane podczas triage nie są ostateczne – stan pacjenta może się dynamicznie zmieniać i wymagać ponownej oceny w trakcie całej akcji ratunkowej.

Warto podkreślić, że skuteczna realizacja triage wymaga odpowiedniego przeszkolenia. Osoby zaangażowane w pierwszą pomoc powinny przejść odpowiedni kurs pierwszej pomocy, który uczy, jak prawidłowo rozpoznać stan poszkodowanego, przeprowadzić ocenę stanu życiowego oraz wykonać podstawowe czynności ratunkowe, w tym reanimację w przypadku zatrzymania krążenia.

Triage – kolory i ich znaczenie

System triage opiera się na oznaczeniach kolorystycznych, które umożliwiają szybkie sklasyfikowanie poszkodowanych:

• Czerwony – stan bezpośredniego zagrożenia życia; konieczna natychmiastowa pomoc. Osoba ma szanse przeżycia, jeśli szybko otrzyma specjalistyczną interwencję. Przykłady: niedrożność dróg oddechowych, rozległe krwotoki, wstrząs.
• Żołty – poważne obrażenia, ale stabilne funkcje życiowe; pacjent może poczekać do kilku godzin na interwencję. Należy jednak monitorować jego stan. Przykłady: złamania, urazy wewnętrzne bez oznak wstrząsu.
• Zielony – lekkie obrażenia, brak zagrożenia życia; osoba porusza się samodzielnie i nie wymaga natychmiastowej pomocy. Pacjenci z tej grupy mogą też pomagać przy pierwszej pomocy innym.
• Czarny – zgon lub obrażenia uniemożliwiające przeżycie; ratownicy skupiają się na tych, którzy mają szanse na przeżycie. Przykłady: obrażenia niekompatybilne z życiem, długotrwały brak tętna i oddechu.

W niektórych krajach stosuje się także dodatkowy kolor niebieski dla pacjentów paliatywnych – którym nie da się już pomóc, ale należy zapewnić opiekę i godne warunki umierania.

Zastosowanie triage w kontekście BHP i bezpieczeństwa pracy

Choć triage kojarzy się z katastrofami lub wojną, ma również zastosowanie w kontekście bezpieczeństwa i higieny pracy. W zakładach przemysłowych, na budowach, w laboratoriach chemicznych, kopalniach czy zakładach energetycznych – wszędzie tam, gdzie może dojść do zdarzenia masowego, procedura triage może znacznie zwiększyć skuteczność działań ratowniczych i zmniejszyć straty.

Wdrażając triage do planów ewakuacyjnych i scenariuszy kryzysowych, pracodawcy zwiększają szanse na szybką i skuteczną reakcję ratowniczą. Wstępna ocena poszkodowanych jeszcze na miejscu zdarzenia umożliwia lepszą organizację ewakuacji, ustalenie kolejności transportu do szpitala i zapewnienie pierwszej pomocy.

Warto także szkolić personel zakładowy z zasad triage, tak aby osoby pierwszego kontaktu potrafiły dokonać wstępnej segregacji do czasu przyjazdu służb ratowniczych. To może uratować cenne minuty.

Triage – Podsumowanie

Triage to fundament skutecznego ratownictwa. Dziki segregacji poszkodowanych możliwe jest:

• uporządkowanie chaosu,
• ograniczenie liczby zgonów wynikających z opóźnionej pomocy,
• efektywne wykorzystanie zasobów i personelu,
• maksymalizacja skuteczności interwencji w sytuacjach kryzysowych.

To procedura, która ratuje życie – nie tylko na polu walki czy autostradzie, ale także w codziennych działaniach zespołów ratowniczych, w szpitalach, na miejscu pracy oraz w instytucjach odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe. Im lepiej zrozumiana i wdrożona jest procedura triage, tym większe są szanse na skuteczne niesienie pomocy ofiarom nagłych zdarzeń.