W wielu zawodach pracownicy narażeni na specyficzne czynniki ryzyka w miejscu pracy mogą doświadczyć różnych dolegliwości, które z czasem prowadzą do poważnych problemów zdrowotnych. Choroba zawodowa to schorzenie, które powstało z powodu warunków w pracy lub są związane z wykonywanym zawodem. W Polsce istnieją regulacje prawne związane z chorobami zawodowymi, a pracownicy mają prawo do świadczeń i odszkodowań w przypadku stwierdzenia choroby zawodowej. Z tego artykułu dowiesz się, jakie schorzenia znajdują się w wykazie chorób zawodowych i w jaki sposób należy ubiegać się o stwierdzenie choroby powstałej w związku z wykonywanym zawodem.

Choroba zawodowa definicja

Choroba zawodowa zgodnie z Art. 235 Kodeksu pracy jest to choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli spowodowana została działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub w związku z wykonywaną pracą. Mogą to być czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, a także niekorzystne warunki psychospołeczne. Wspomniany w tej definicji wykaz chorób zawodowych oraz szczegółowe zasady postępowania w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. 2009 nr 105 poz. 869 z późn. zm.). 

Wykaz chorób zawodowych

W opublikowanym przez ustawodawcę wykazie chorób zawodowych schorzenia, które mogą dotknąć poszczególne grupy zawodowe, są podzielone na następujące kategorie:

• Choroby układu mięśniowo-szkieletowego – długotrwałe wykonywanie pracy fizycznej oraz związane z nią obciążenie mięśni i stawów, a także powtarzające się ruchy może powodować zapalenie ścięgien, zespół cieśni nadgarstka, bóle kręgosłupa czy reumatoidalne zapalenie stawów.
• Choroby układu oddechowego – pracownicy narażeni na wdychanie różnego rodzaju pyłów, gazów i innych substancji chemicznych, często cierpią na choroby układu oddechowego, takie jak pylica płuc, astma zawodowa czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).
• Choroby skóry – na schorzenia skóry narażone są osoby mające kontakt z substancjami drażniącymi lub alergizującymi, z którymi styczność może prowadzić do chorób skóry, takich jak egzema, pokrzywka czy alergiczne zapalenie skóry.
• Choroby zawodowe wywołane czynnikami chemicznymi – kontakt z substancjami chemicznymi może prowadzić do zatrucia, uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet nowotworów. Przykładem może być bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia zatrucie rtęcią, ołowiem czy azbestem.
• Choroby wywołane czynnikami biologicznymi – na tego typu choroby narażeni są przede wszystkim pracownicy służby zdrowia, laboranci czy rolnicy. Przykładem takich chorób zawodowych jest gruźlica i wirusowe zapalenie wątroby typu B i C.

Zgodnie z raportem GUS najczęściej orzekane w Polsce choroby zawodowe dotyczą schorzeń układu ruchu i stanowią ponad 40% wszystkich przypadków. Należą do nich głównie przewlekłe bóle kręgosłupa, zapalenia stawów oraz zespół cieśni nadgarstka. Kolejną grupą są choroby układu oddechowego, stanowiące około 25-30% przypadków (pylica płuc oraz astma zawodowa), a schorzenia skóry stanowią około 10-15% zgłaszanych przypadków.

Jaki jest proces zgłaszania i stwierdzania choroby zawodowej

Szczegółowe zasady postępowania dotyczące zgłaszania podejrzenia choroby zawodowej, w tym obowiązki pracodawcy i pracownika oraz organy odpowiedzialne za wydanie orzeczenia o chorobie zawodowej, określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania dotyczącego zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. 2002 nr 132 poz. 1121 z późn. zm.). 

Zgodnie z tym dokumentem, w sytuacji podejrzenia choroby zawodowej, pracownik lub jego lekarz prowadzący zgłasza podejrzenie choroby zawodowej do pracodawcy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Pracodawca jest zobowiązany do dalszego zgłoszenia tego faktu do odpowiednich organów. Następnie pracownik jest kierowany na specjalistyczne badania diagnostyczne, które mają na celu potwierdzenie lub wykluczenie choroby zawodowej. Badania te mogą obejmować zarówno badania kliniczne, jak i laboratoryjne.

Na podstawie wyników tych badań lekarz medycyny pracy wydaje orzeczenie o stwierdzeniu choroby zawodowej. Orzeczenie to jest najważniejszym dokumentem potrzebnym do ubiegania się o odszkodowanie i inne świadczenia. Po wydaniu orzeczenia Państwowa Inspekcja Sanitarna wydaje decyzję administracyjną o uznaniu choroby za zawodową, co otwiera pracownikowi drogę do uzyskania odszkodowania i innych świadczeń. Od wydanej decyzji zarówno pracownik, jak i pracodawca, mają prawo się odwołać w określonym terminie.

Co daje orzeczenie choroby zawodowej

Pracownicy, u których stwierdzono chorobę zawodową lub ulegli wypadkowi w pracy, zgodnie z Ustawą o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, mają prawo do szeregu świadczeń, takich jak:

• Zasiłek chorobowy – pracownik z tytułu choroby zawodowej ma prawo do zasiłku chorobowego, który jest wypłacany przez ZUS przez okres do 182 dni. Jeśli po tym okresie pracownik nadal nie jest zdolny do pracy, może ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne, które może być przyznane na okres do 12 miesięcy.
• Renta z tytułu niezdolności do pracy – jeśli choroba zawodowa doprowadziła do trwałej lub długotrwałej niezdolności do pracy, pracownik może ubiegać się o rentę. Renta ta jest wypłacana przez ZUS i ma na celu zapewnienie środków do życia pracownikowi, który nie może już pracować.
• Odszkodowanie jednorazowe – pracownik ma prawo do jednorazowego odszkodowania za doznane urazy lub choroby zawodowe. Wysokość odszkodowania jest ustalana na podstawie stopnia uszczerbku na zdrowiu i jest wypłacana przez ZUS.
• Rehabilitacja zawodowa i społeczna – pracownicy z chorobą zawodową mają prawo do rehabilitacji zawodowej i społecznej, która ma na celu przywrócenie ich do pełnej sprawności lub przystosowanie do nowej pracy, jeśli powrót do poprzedniej nie jest możliwy.

Dodatkowo w niektórych sektorach pracownik może mieć prawo do urlopu dla poratowania zdrowia. Taką grupą zawodową są przykładowo nauczyciele, którzy mają prawo do takiego urlopu w wymiarze do jednego roku. Jednak warto pamiętać, że to uprawnienie wynika z odrębnych przepisów dotyczących określonych grup zawodowych i nie jest bezpośrednio związane z chorobami zawodowymi.

Zapobieganie chorobom zawodowym

Zapobieganie chorobom zawodowym to jedno z podstawowych zadań pracodawców oraz instytucji zajmujących się bezpieczeństwem i higieną pracy. Każdy pracodawca w celu ochrony zdrowia i życia osób zatrudnionych zobligowany jest do przeprowadzania i stosowania: oceny ryzyka zawodowego – regularne przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego w miejscu pracy pozwala na identyfikację potencjalnych zagrożeń oraz wprowadzenie:

• Szkoleń BHP – pracownicy powinni być regularnie szkoleni w zakresie bezpiecznego wykonywania swoich obowiązków oraz znajomości procedur postępowania w sytuacjach awaryjnych.
• Stosowania środków ochrony –  stosowanie środków ochrony zbiorowej (np. środki gaśnicze) oraz używanie środków ochrony, takich jak maski, rękawice, odzież ochronna czy okulary, może znacząco zmniejszyć ryzyko narażenia na czynniki szkodliwe.
• Prowadzenia monitoringu środowiska pracy – badania i pomiary środowiskowe pozwalają na bieżąco kontrolować poziom szkodliwych substancji w miejscu pracy i wprowadzać niezbędne zmiany.
• Stosowania zasad ergonomii – wprowadzenie zasad ergonomii w miejscu pracy, takich jak dostosowanie stanowisk pracy, odpowiednie oświetlenie, a także przerwy w pracy, może znacząco zmniejszyć ryzyko chorób układu mięśniowo-szkieletowego.

Podsumowując, choroby zawodowe to schorzenia wynikające bezpośrednio z warunków pracy lub charakteru wykonywanego zawodu. Najczęściej występującymi chorobami zawodowymi są schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego, układu oddechowego oraz choroby skóry. W Polsce istnieją regulacje prawne, które określają definicję choroby. Pracownicy z chorobą zawodową mają prawo do zasiłku chorobowego, renty z tytułu niezdolności do pracy, jednorazowego odszkodowania oraz rehabilitacji zawodowej i społecznej. Zapobieganie chorobom zawodowym jest kluczowym zadaniem pracodawców, którzy powinni regularnie przeprowadzać oceny ryzyka, stosować środki ochrony i zasady ergonomii oraz przeprowadzać szkolenia BHP.